نظام اخلاقی اسلام

در سراسر عالم اسلام، مردم، اصول اساسي قوانينِ اخلاقي خود را از سرچشمه قرآن اخذ می کنند . محمد(ص) در كردار و رفتار متابعان خود انديشة بسيار فرموده است و بايد گفت كه براي آنها يك روش قانوني برقرار فرمود كه بسيار واضح و صريح است و به سوي هدف و مقصود واحدي سير می کند كه همانا بالابردن سطح اخلاق آنان است. به طوري كه مقام اعراب را از عالم جدال و شقاق عشايري قديم ترفيع داده. در يك سطح اخوت و برادري عام قرار داد . بنابراين عمل هر مسلمان از زن و مرد از هنگام تولد تا زمان مرگ متوجه آن هدف‌ مي­باشد.آيات ‌ذيل كه ما ازقرآن انتخاب كرده‌ايم، بعضي از قواعد اخلاقي را كه محمد (ص) مقرر فرموده است، نشان مي­دهد و معلوم مي­دارد كه تا چه پايه دستورهاي او به منظور اصلاح جامعه بوده است؛ احكامي كه در حرمت شراب و قمار وارد شده است. همچنين قواعدي كه در باب روابط و مناسبات جنسي وضع كرده، دستور زندگاني اجتماعي افراد است و مقام زن را به رتبة اعلا بالا مي­برد و از همان بود که  تشريع اين شارع بزرگ در زندگاني پيروان خود تغييري فراوان ايجاد فرمود:
ليس البران تولوا وجوهكم...(البقره: 177)
نيكي آن نيست كه رويتان را برای نماز و عبادت به سوي مشرق و مغرب بگردانيد ، ليكن نيكو كاري آن است كه به خدا و روزبازپسين و فرشتگان و قرآن و پيامبران بگرويد؛ مال ( خود را )بردوستي او (خدا) به خويشان و يتيمان و درويشان ورهگذران و سائلان بدهيد و (در راه ) آزاد كردن بندگان (بردگان)صرف كنيد و نماز بر پاي داريد و زكات دهيد. چون پيمان كنند (بايد) بر پيمان خويش وفادار باشند. آنان كه درسختي ودرويشي وهنگام كارزار، شكيبايند، راست می گویند و ايشان پرهيزكارند.
وقضي ربك الاتعبدوا الا اياه و بالوالدین احسانا...(الاسري:23-24)
امر فرمود پرودگارت كه جزاو را نپرستيد و به پدر و مادر نيكويي كنيد وآنگاه كه زمان پيري آنان رسید (از نگهداري آنان خسته نشويد ) و به ايشان اف (سخن توهين آميز) مگو و بانك مزن و با گفتار خوش با آنها صحبت بدار و از سرمهرباني بال فروتني خود را بر آنها فرود آر وبگو، پروردگارا آنچنان كه آنان مرا در كودكي پروردند (وبرمن رحمت آوردند) تو برآنان رحمت كن.

ولا تقتلوا اولاد كم خشيه املاق ...(الاسري:31)
فرزندان خود را ا زترس درويشيونداری مكشيد، ما به آنها روزي مي­دهيم و كشتن آنها گناه بزرگي است .
ولا تقربوا الزني انه كان فاحشه و ساء سبيلا...(الاسري :32)
گرد عمل ناپسند زنا مگرديد و نزديك آن نشويد كه كاري سخت ناشايست و راهي بد است.
و او فوا الكيل اذا كلتم و زنوا با لقسطاس المستقيم ذلك خير... (الاسري:35)
چون چيزي را به پيمانه مي­كشيد پيمانه را پر كنيد و چون مي­سنجيد به ترازو، درست بسنجيد، اين خوبتر و نيكوتر است.
واتواليتامي اموالهم ...(النساإ:2)
اموال يتيمان را (پس از بلوغ ) به ايشان بدهيد و مال بد و نامرغوب (خود ) را با خوب و مرغوب (يتيمان) تعويض نكنيد و اموال آنان را همراه با مال خود مخوريد كه گناهي بزرگ است.
وابتلو اليتامي حتي اذا بلغوا النكاح ...(النساء:6)
يتيمان را بيازماييد تا انكه به حد زناشويي برسند و اگر آنان را صالح (براي تصرف دراموال خودشان ) يافتيد اموالشان را به ايشان بدهيد و در صرف آن مال اسراف مكنيد و شتاب نورزيد تا بزرگ شوند و هر كس (از اوصياي يتيم ) توانگر باشد بايد بي نيازي نشان دهد ( درخرج كردن مال يتيم ) وآن كس كه درويش است (و براي تربيت يتيم و مخارج زندگي خود نياز به آن مال دارد.) به اندازه اي كه در عرف رواست ازآن مال بخورد. وقتي اموال يتيمان را به ايشان مي سپارد شاهدي براي آن بگيريد و (براي حسابرسي) خداي شماره كننده بسنده است.
واذا حضر القسمه اولوا القربي و اليتامي و المساكين ... (النساء:8)
چون خویشاوندان و يتيمان و بينوايان در تقسیم تر كه حاضر آيند، روزي ايشان را (ازآن مال) بدهيد و با ايشان گفتاري خوش به كار بريد.
ان الذين ياكلون اموال اليتامي ظلما... (النساء:10)
آنان كه اموال يتيمان را به ستم مي­خورند به شكمهايشان آتش (دوزخ را)مي­خورانند و به زوردي درآتشي افروخته در افتند.

فانكحوا ماطلب لكم من النساء... (النساء 3)
زنان را به همسري گيريد چندان كه خوش آيد شما را دو تا سه تا و چهار تا، ولي اگر بيم داريد كه عدالت (درميان آنها نورزيد به يكي اكتفا كنيد. همچنين كنيزان را كه اين بهتر است و عدالت و ترك ستمكاري نزديكتر. مهریه هاي همسرانتان را با رضاي خاطر به آنها بدهيد و اگر خودشان به طيب خاطر (ازآن مهر ) چيزي به شما بخشيدند به گوارايي آن را بخوريد.
واذا طلقتم النساء فبلغن اجلهن فلا تعضلو هن ... (البقره:232)
چون طلاق دهيد زنان را برسند به عدة خويش1 ايشان را در صورت تراضي كه باطريق  نيكو از اينكه همسري گيرند باز مداريد. اين اندرز به كساني از شماست  كه به خدا و روز بازپسین  ايمان دارند و اين(روش ) براي شما پاكتر وپاكيزه تر است و خدا مي­داند و شما نمي­دانيد .
والوالدات يرضعن اولادهن ...(البقره:233)
مادران بايد دو سال تمام فرزندان خود را شير دهند. آن كه مي­خواهد شير تمام دهد و آن كس كه فرزند براي او زاده شده (شوهر يا صاحب كنيز) موظف است خوراك و لباس مادر فرزند خود را به قاعده معروف تأمين كند. هيچ كس را تكليف نكنند مگر به اندازة طاقت او. زیان نرسد مادري را از فرزندي و نه پدري را از فرزندش و وارث نيز چنين است. آنگاه كه به تراضي يكديگر بخواهند فرزند را از شير بازگيرند مشورت كنند و اين كارگناهي نباشد و اگرخواستيد فرزندتان شير (ازغير مادر ) خورد اگر آنچه بايد به (مادر) داده شود داده باشيد، به صورتي نيك ومعروف گناهي ندارد. از خدا بترسيد و بدانيد كه خدا به هرچه مي­كنيد داناست .
و اذا طلقتم النساء فبلغن اجهلن فامسكو هن بمعروف... (البقره:231)
چون طلاق دهيد زنان را تا زماني كه به عدة خود برسند2 ايشان را به نيكويي در خانه نگه داريد يا به خوبي دست برداريد از ايشان. و روا نيست ايشان را بدان گونه كه زبان ببنند نگه داريد و ستم كنيد برآنها و کسي كه چنين كند به خويشتن ستم كرده است .

و قاتلوفي سيبل الله الذين يقاتلونك .. (البقره :190)
و پيكار كنيد در راه خدا با آنانكه با شما پيكار می کنند، ولي بيداد مكنيد كه خدا ي بيدادگران را دوست ندارد.
و قاتلوهم حتي  لاتكون فتنه... (البقره : 193)
و پيكار كنيد با آنان تا نباشد فتنه (كفر). باشد همه را دين خداي، اگر باز ايستند، (از كفر)مجازات قتل نباشد مگر بر بيدادگران .
يسئلونك عن الخمر و الميسر قل فيهما اثم كبير ومنافع الناس و اثمهما اكبر من نفعهما (البقره 219)
ازتو دربارة شراب و قمار مي پرسند. بگو در اين دو گناهي بزرگ است ولي سودهايي نيز براي مردم در بردارد، اما گناه آنها بيشتر از سودشان است.
يا ايها الذين امنو اوفوا بالعقود... (المائده:1و3)
اي مردمي كه ايمان آورده ايد. به عقد و پيمانهاي خود وفا كنيد. حلال كرده شد براي شما چهارپايان بسته زبان، مگر آنچه براي شما نام برده می شود از صيدهاي غير حلال ... حرام شد بر شما مردار و خون و گوشت خوك وآنچه هنگام كشتن آن نام خدا بر زبان نياورديد و خفه شده و از بلندي افتاده و به ضرب شاخ مرده و بازماندة درندگان (مگر آنچه به ذبح تزكيه كرديد)، وآنچه به نام بتان ذبح كرده شد.  و با تيرهاي قمار قسمت نطلبيد كه اين نافرماني شماست. امروز آنان كه كفر ورزيدند (از خلل رساندن به دين شما )نوميد گشتند. ازآنان مترسيد، ازمن بترسيد.
مادام كه اعراب درموطن خود مقيم بودند و به ممالك دوردست كه اوضاع و احوالي ديگر داشت نرفته بودند اين قواعد و احكام براي جامعة ايشان به حد كمال بود.3

1. پس از چهارماه عدم مواقعه.
2. سه ماه بگذرد.
3. مقصود مؤلف ظاهراً آن است كه اين قواعد اصلي قراني براي اصلاح امور معاش ومعاد اعراب بدوي كافي بود و علم فقه وحديث وديگر علوم بعدها در اثر توسعه تمدن اسلامي در ديگر بلاد جهان تكامل حاصل كرده.